Şizofreni her kültürden, yaşamın her kesiminden gelen insanlarda görülebilmekte ve karakteristik belirtileri uzun süre önce saptanmış bulunmaktadır. Ruh ve sinir hastalıklarının en şiddetlisidir. Bu bozukluğun özellikleri çeşitli belirtiler içermektedir. Algılama, düşünme, hareket, benlik duygusu ve başkalarıyla ilişkilerde aşırı tuhaflıklar da bunlara dahildir. Öte yandan, şizofreninin en önemli özelliği psikoz olarak adlandırılan gerçeklikten ciddi bir kopuş yaşanmasıdır. Şizofreninin klinik görünüşü bir hastadan diğerine farklılıklar gösterebilmektedir.

Günümüzde şizofreni olarak bilinen bozukluğu Alman psikiyatr Emil Kraepelin tanımlamaktadır. Bu bozukluğu yaşayan kişiler çevrelerinden kuşkulanmakta, yemeğinde zehir olduğunu, polis tarafından izlendiğini düşünmektedir. Bedeninin etkilendiğini hissetmekte ya da vurulacağını ya da komşularının onu gözetlediğini düşünmektedirler. Yine Kraepelin bozukluğun karakteristik özelliklerinin halüsinasyon, apati ve duyarsızlık, içe dönük davranışlar ve düzenli çalışma yetersizliği olduğunu belirtmektedir.

Şizofreni neredeyse epilepsi kadar yaygın bir sorundur. Kişinin yaşamında şizofreni olması riskinin yaklaşık %1,0 olduğu genel bir kabul görmektedir. Bu da bugün doğan her 100 insandan birinin en az 55 yaşına kadar hayatta kalması durumunda bu bozukluğu yaşayabileceği anlamına gelmektedir. Bu tip bir istatistik herkesin tam olarak aynı risk altında olduğunu göstermemektedir. Bu ortalama bir yaşam boyu risk tahminidir. Anne ya da babası şizofreni olan kişiler istatistiksel olarak şizofreni vakasına hiç rastlanmamış ailelerdeki kişilere oranla daha büyük bir risk altında olmaktadır.

Şizofreni riski özellikle yüksek olan başka insan grupları da bulunmaktadır. Örneğin; doğumları sırasında babaları yaş olarak ileri olanlarda (45-50 yaşlar) büyüdükleri zaman şizofreni görülme olasılığı iki ila üç kat daha fazla olmaktadır.

Şizofreni vakalarının büyük bir çoğunluğu ergenlik döneminin sonlarında ve yetişkinlik döneminin başlarında ortay çıkmaktadır. Çocuklarda da bazen şizofreni görülmekle birlikte bu tip vakalar çok ender olmaktadır. Orta yaşlar ya da daha sonrasında da kendini gösterebilmekte ancak bu da ender rastlanan bir durum olmaktadır. Erkeklerde şizofreni vakaları 20 ila 24 yaşları arasında doruğa ulaşmaktadır. Kadınlarda da şizofreninin ortaya çıkışı aynı yaş dönemine denk gelmekle birlikte doruk noktası erkeklere oranla daha az dikkat çekici olmaktadır. Yaklaşık 35 yaştan sonra şizofreni ortaya çıkan erkeklerin sayısında kayda değer bir düşüş görülürken, bu düşüşe kadınlarda rastlanmamaktadır. Tam tersine 40 yaş dolaylarında vaka sayısının yükselişinde ikinci bir artış görülmektedir. Genel olarak, şizofreninin ortalama başlama yaşı erkeklerde yaklaşık 25, kadınlarda ise 29’dur.

Şizofreni daha erken yaşlarda başlamasının yanı sıra, erkeklerde daha şiddetli biçimlerde görülme eğilimindedir. Beyin görüntüleme çalışmalarında beyin yapısında şizofreni bağlantılı anomalilerin kadın hastalara oranla erkek hastalarda daha şiddetli olduğu görülmektedir. Hastalık şiddetinde görülen cinsiyete bağlı bu farklılıklar şizofreninin neden erkekler arasında kadınlara oranla daha yaygın olduğunu da açıklayabilmektedir. Erkek-kadın oranı 1,4:1’dir. Dolayısıyla, şizofreni görülen her 3 erkeğe karşılık 2 kadında şizofreni vakası görülmektedir. Kadınlarda şizofreninin daha az şiddetli biçimleri görülüyorsa ve depresyon belirtileri daha fazlaysa hiç tanı konmamakta ya da başka bozukluklara tanı konmaktadır. Bu da cinsiyete bağlı oranlarda dengesizliğe yol açıyor olabilmektedir.

KAYNAKÇA

Byrne, M., Agerbo, E., Ewald, H., Eaton, W. W., & Bo Mortensen, P. (2003). Parental age and risk of schizophrenia: A case-control study. Archives of General Psychiatry, 60(7), 673–678.

Gottesman, I. I. (1991). A series of books in psychology.Schizophrenia genesis: The origins of madness. W H Freeman/Times Books/ Henry Holt & Co.

Green, B. L., Lindy, J. D., Grace, M. C., & Leonard, A. C. (1992). Chronic posttraumatic stress disorder and diagnostic comorbidity in a disaster sample. Journal of Nervous and Mental Disease, 180(12), 760–766.

Kraepelin, E. (1987) Dementia praecox [pp. 26—41 of Psychiatrie, 5th edn, 1896]. In J. Cutting and M. Shepherd (eds), The Clinical Roots of the Schizophrenia Concept (Cambridge: Cambridge University Press), 13—24.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com